STEM / STEAM là gì?
STEM là
viết tắt của Khoa học (SCIENCE), Công nghệ (TECHNOLOGY), Kỹ
thuật (ENGINEERING) và Toán học (MATH), còn chữ A trong STEAM chính là
Nghệ thuật (ART).
Giáo dục STEM/STEAM là
một cách tiếp cận liên ngành trong quá trình học, trong đó các khái
niệm, học thuật mang tính nguyên tắc được lồng ghép với các bài học trên
thế giới thực, ở đó học sinh áp dụng các kiến thức trong khoa học, công
nghệ, kỹ thuật và toán vào các bối cảnh cụ thể, giúp kết nối giữa
trường học, cộng đồng, nơi làm việc và các tổ chức toàn cầu để từ đó
phát triển các năng lực trong lĩnh vực STEM/STEAM, qua đó học sinh được
cung cấp tri thức dựa trên trải nghiệm thực tế đồng thời rèn luyện những
kỹ năng cần thiết của thế kỷ 21 như tuy duy phản biện, làm việc nhóm,
hợp tác, thuyết trình.
Giáo
dục STEM về bản chất được hiểu là trang bị cho người học những kiến
thức và kỹ năng cần thiết liên quan đến các lĩnh vực khoa học, công
nghệ, kỹ thuật và toán học.
Những
kiến thức và kỹ năng vừa nêu phải được tích hợp, lồng ghép và bổ trợ
cho nhau giúp học sinh không chỉ hiểu biết về nguyên lý mà còn có thể áp
dụng để thực hành và tạo ra được những sản phẩm trong cuộc sống hằng
ngày.
Trong
đó với kỹ năng khoa học, học sinh được trang bị kiến thức về các khái
niệm, các nguyên lý, các định luật và các cơ sở lý thuyết của giáo dục
khoa học. Mục tiêu quan trọng nhất là thông qua giáo dục khoa học, học
sinh có khả năng liên kết các kiến thức này để thực hành và có tư duy để
sử dụng kiến thức vào thực tiễn để giải quyết các vấn đề trong thực tế.
Với
kỹ năng công nghệ, học sinh có khả năng sử dụng, quản lý, hiểu biết, và
truy cập được công nghệ, từ những vật dụng đơn giản như cái bút, chiếc
quạt đến những hệ thống phức tạp như mạng Internet, máy móc.
Về
kỹ năng kỹ thuật, học sinh được trang bị kỹ năng sản xuất ra đối tượng
và hiểu được quy trình để làm ra nó. Vấn đề này đòi hỏi học sinh phải có
khả năng tổng hợp và kết hợp để biết cách làm thế nào để cân bằng các
yếu tố liên quan (như khoa học, nghệ thuật, công nghệ, kỹ thuật) để có
được một giải pháp tốt nhất trong thiết kế và xây dựng quy trình. Ngoài
ra học sinh còn có khả năng nhìn nhận ra nhu cầu và phản ứng của xã hội
trong những vấn đề liên quan đến kỹ thuật.
Và
cuối cùng, kỹ năng toán học là khả năng nhìn nhận và nắm bắt được vai
trò của toán học trong mọi khía cạnh tồn tại trên thế giới. Học sinh có
kỹ năng toán học sẽ có khả năng thể hiện các ý tưởng một cách chính xác,
có khả năng áp dụng các khái niệm và kỹ năng toán học vào cuộc sống
hằng ngày.
Giáo
dục STEM vận dụng phương pháp học tập chủ yếu dựa trên thực hành và các
hoạt động trải nghiệm sáng tạo, các phương pháp giáo dục tiến bộ, linh
hoạt nhất như Học qua dự án – chủ đề, Học qua trò chơi và đặc biệt
phương pháp Học qua thực hành luôn được áp dụng triệt để cho các môn học
tích hợp STEM.
Tại sao dạy học theo định hướng stem/steam trong giai đoạn hội nhập hiện nay là xu thế tất yếu?
Tổ
chức uy tín trong lĩnh vực giáo dục khoa học trên thế giới là Hiệp hội
các giáo viên dạy khoa học quốc gia Mỹ (National Science Teachers
Association – NSTA) được thành lập năm 1944 đã đề xuất ra khái niệm giáo
dục STEM (STEM education) với cách định nghĩa ban đầu như sau:
“Giáo
dục STEM là cách tiếp cận liên ngành trong quá trình học, trong đó các
khái niệm học thuật mang tính nguyên tắc được lồng ghép với các bài học
trong thế giới thực, ở đó các học sinh áp dụng các kiến thức trong khoa
học, công nghệ, kỹ thuật và toán vào trong các bối cảnh cụ thể giúp kết
nối giữa trường học, cộng đồng, nơi làm việc và các tổ chức toàn cầu, để
từ đó phát triển các năng lực trong lĩnh vực STEM và cùng với đó có thể
cạnh tranh trong nền kinh kế mới”
Từ đó tác giả Nguyễn Thành Hải,
Nghiên cứu sinh tiến sỹ ngành Giáo dục Khoa học, Viện Nghiên cứu Giáo
dục STEM của Đại học Missouri (Mỹ) đã có bài viết rút ra 3 đặc điểm quan
trọng khi nói về giáo dục STEM.
Thứ nhất đó là cách tiếp cận
“liên ngành” khác với “đa ngành”. Mặc dù cũng là có nhiều ngành, nhiều
lĩnh vực nhưng “liên ngành” thể hiện sự kết nối và bổ trợ lẫn nhau trong
các ngành. Do vậy, nếu một chương trình học, một trường học chỉ có
nhiều môn, nhiều giáo viên dạy các ngành khác nhau mà không có sự kết
nối và bổ trợ lẫn nhau thì chưa được gọi là giáo dục STEM.
Thứ hai
là sự lồng ghép với các bài học trong thế giới thực, thể hiện tính thực
tiễn và tính ứng dụng kiến thức trong việc giải quyết các vấn đề thực
tế. Ở đây, không còn rào cản của việc học kiến thức lý thuyết với ứng
dụng. Do vậy, các chương trình giáo dục STEM nhất thiết phải hướng đến
các hoạt động thực hành và vận dụng kiến thức để tạo ra sản phẩm hoặc
giải quyết các vấn đề của thực tế cuộc sống.
Thứ ba là sự kết nối
từ trường học, cộng đồng đến các tổ chức toàn cầu; đó là kỷ nguyên của
thế giới phẳng, cách mạng công nghiệp 4.0 nơi mà tự động hóa và điều
khiển từ xa thông qua các thiết bị điện tử di động lên ngôi, thông qua
đường truyền Internet. Do vậy, quá trình giáo dục STEM không chỉ hướng
đến vấn đề cụ thể của địa phương mà phải đặt trong mối liên hệ với bối
cảnh kinh tế toàn cầu và các xu hướng chung của thế giới, ví dụ như biến
đổi khí hậu, năng lượng tái tạo,…
Lợi ích của STEM/STEAM mang lại cho giáo dục mầm non như thế nào?
Trẻ
mầm non không học lý thuyết hàn lâm, qua những lời nói suông, giảng
giải mà chúng học qua chính những trải nghiệm – thực làm, thực học. Đặc
điểm tư duy của trẻ mầm non là tư duy trực quan. Vì thế khi cho trẻ quan
sát và thực hiện một thí nghiệm khoa học, sẽ tập trung vào việc đặt câu
hỏi để trẻ tự nói ra những thay đổi, những hiện tượng mà trẻ nhìn thấy
và nghe thấy. Không giải thích dài dòng về nguyên lý khoa học, mà tập
trung vào giúp trẻ phát hiện những thay đổi, những diễn biến của hiện
tượng. Với các nguyên lý khoa học phức tạp trẻ sẽ tiếp tục được tiếp cận
ở các cấp học cao hơn.
Trong giáo dục STEAM, khi đặt các câu hỏi
cho trẻ sẽ sử dụng những câu hỏi ở dạng “mở”, những câu hỏi giúp trẻ huy
động vốn kinh nghiệm, hiểu biết, như: Con gì đây? Con biết gì về quả
cam? Con có thể kể cho cô nghe con đã xếp ngôi nhà này như thế nào
không?…hay các câu hỏi kích thích trẻ tìm hiểu, thử nghiệm, như: Tại sao
con không thử làm xem?…hoặc khuyến khích trẻ suy luận, phán đoán, như:
Chuyện gì sẽ xảy ra nếu chúng ta cho 1 ít giấm vào cốc bột nở này
nhỉ?…hay khơi gợi trí tưởng tượng cho trẻ kiểu: con có thấy đĩa kẹo bây
giờ giống với thứ gì đó mà con đã biết không?
Trẻ mầm non không
học kiến thức hàn lầm, vĩ mô mà trẻ học về tất cả những gì diễn ra xung
quanh, ngay trong chính cuộc sống thực. Trẻ học không chỉ để ghi nhớ và
trả bài, mà trẻ học nhanh nhất khi điều đó được ứng dụng vào chính cuộc
sống hàng ngày. Vì thế, mỗi kiến thức hay kỹ năng sẽ trở nên có nghĩa
với trẻ khi bài học đó gắn với việc tạo ra một sản phẩm cụ thể như:
Chiếc đèn phát sáng, ô tô phản lực, chong chóng quay, tòa tháp giấy…, để
mỗi nguyên lý khoa học trở nên cụ thể, được trẻ ứng dụng trực tiếp,
sáng tạo ra một món đồ dùng đồ chơi yêu thích, từ đó sẽ tác động mạnh mẽ
đến hứng thú và sự say mê tìm tòi của trẻ.
Hoạt động đóng vai
trong giai đoạn này đối với trẻ mầm non vô cùng quan trong. Trẻ thích là
người lớn, nhưng vốn kinh nghiệm sống chưa đủ để trẻ “làm người lớn”
thật sự. Như vậy thì người lớn có thể cho trẻ tham gia vào các hoạt động
STEAM dưới dạng các trò chơi đóng vai và thông qua đó trẻ cũng sẽ nhập
vào những vai mà bản thân trẻ thích, trẻ muốn bản thân được như vậy
(Đóng vai nhà khoa học, kỹ sư xây dựng, nhà thám hiểm, …). Giao nhiệm
vụ, tạo được hứng thú cho trẻ khám phá sẽ giúp trẻ tiếp nhận kiến thức
dễ dàng hơn.
Cách tiếp cận dạy học theo phương pháp STEAM chắc
chắn không phải là nhiệm vụ dễ dàng nhưng những lợi ích mà STEAM mang
lại cho trẻ nhỏ và trường học thì rất lớn. Trường học sẽ không chỉ là
nơi để giảng dạy lý thuyết mà ở nơi đó những đứa trẻ được trải nghiệm
những kiến thức thực tiễn vừa lớn khôn, trưởng thành, “chơi thông minh
và học vui vẻ”.
Con đường tới STEAM là vô cùng thú vị. Khi quan
sát một đứa trẻ khi được trải nghiệm thực làm cùng STEAM sẽ thấy chúng
tập trung, say sưa, trí tưởng tượng được sáng tỏ, trí tò mò được thỏa
mãn và hơn hết tình yêu, niềm đam mê với khoa học và công nghệ được nảy
sinh. Tuy nhiên cũng có thể khó khăn nếu các nhà giáo dục bao gồm cả cha
mẹ không thực sự hiểu rõ về STEAM và quan trọng hơn là hiểu về cách học
của chính những đứa trẻ ở độ tuổi mầm non để có cách hỗ trợ trẻ tốt
nhất. Với những ích lợi của STEAM, một vài đơn vị đang có những bước
khai phá tiềm năng của phương pháp giáo dục này tại Việt Nam, hứa hẹn sự
nâng cấp và đổi mới trong cách dạy và học của lứa tuổi mầm non.
Sau đây là một số hình ảnh tiết học steam "Làm mây, mưa bằng bông và tăm bông" của các bé lớp 3TC2: